Sữa công thức là gì? Cách chọn loại sữa phù hợp cho trẻ

Sữa mẹ là thức ăn tốt nhất cho sự phát triển của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Tuy nhiên vì một vài lý do nào đó mà việc cho con bú sữa mẹ có thể không thực hiện được, vậy loại sữa nào tốt cho trẻ sơ sinh? Khi đó sữa công thức là một lựa chọn thay thế tốt nhất.

1. Sữa công thức là sữa gì?

Sữa công thức (còn có tên gọi là Baby formula) hay sữa bột trẻ em, được sản xuất để làm thức ăn cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ dưới 12 tháng tuổi. Sữa công thức có thành phần gần giống công thức hóa học của sữa mẹ nên có thể dùng để thay thế hoàn toàn hoặc một phần cho sữa mẹ.

Sữa công thức là loại sữa được sản xuất để làm thức ăn cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ dưới 12 tháng tuổi

Có 3 dạng sữa công thức đó là: Pha sẵn, sữa cô đặc và sữa bột.

Sữa công thức dạng pha sẵn chắc chắn là tiện lợi nhất. Mẹ không cần phải đo lường hay pha khuấy gì cả, chỉ mở nắp là cho trẻ uống được ngay. Sữa này bảo đảm vệ sinh và đặc biệt thuận tiện khi cha mẹ chưa biết tìm nước pha sữa ở đâu. Giá sữa pha sẵn thường đắt hơn sữa bột khoảng 20%. Các hộp sữa cũng chiếm nhiều diện tích trong tủ lẫn trong thùng rác của gia đình hơn.

Sữa pha sẵn sau khi mở nắp chỉ để được khoảng 48 giờ. Và sữa này cũng có màu hơi sậm hơn sữa bột nên dễ để lại vết bẩn trên quần áo của trẻ.

Đối với sữa công thức dạng cô đặc, bà mẹ cần pha chung với nước. Tỷ lệ sữa và nước thường là 1:1, nhưng mẹ nhớ luôn phải đọc kỹ hướng dẫn trên hộp. So với loại pha sẵn, sữa dạng cô đặc rẻ hơn và ít cồng kềnh hơn. Tuy nhiên sữa dạng này vẫn đắt hơn sữa bột.

Sữa bột là lựa chọn kinh tế và thân thiện với môi trường nhất, chiếm ít không gian vận chuyển lẫn vị trí trong tủ cũng như thùng rác của gia đình.

Sữa bột mất nhiều thời gian pha khuấy hơn các loại sữa công thức khác và các mẹ phải làm chính xác theo hướng dẫn. Sữa này để được 1 tháng sau khi mở nắp thiếc. Cũng giống như sữa cô đặc, khi nào cần mẹ có thể pha cho bé uống với liều lượng linh hoạt, đặc biệt thuận tiện nếu đang cho bé bú mẹ nhưng vẫn cần cho bé bú bổ sung thêm sữa ngoài.

2. Sữa công thức cho trẻ sơ sinh

Sữa công thức được sản xuất dưới điều kiện vô trùng và cố gắng “sao chép” sữa mẹ thông qua sự kết hợp phức tạp của các dưỡng chất như protein (bao gồm cả protein động vật và thực vật), đường, chất béo, các vitamin và khoáng chất thiết yếu.

Sữa công thức chứa những thành phần thiết yếu gần giống như sữa mẹ

– Protein là nền tảng cho sự phát triển của tế bào, từ đó hình thành lên các bộ phận trên cơ thể.

– Chất béo giúp phát triển chức năng nhiều cơ quan trong cơ thể, đặc biệt là cơ quan thần kinh. Đồng thời là nguồn năng lượng quan trọng cho các hoạt động thể chất của trẻ.

– Vitamin hỗ trợ phát triển xương và chiều cao, bao gồm nhóm tan trong nước (Vitamin B phức hợp, C) và tan trong chất béo (Vitamin A, D, E, K). Vitamin là yếu tố bổ sung để bé hấp thu các khoáng chất trong sữa.

– Khoáng chất bao gồm Iot, Kali, Kẽm, Magie, Natri, Canxi, Phốt pho…Canxi có vai trò quan trọng có vai trò quan trong trong việc hình thành và bảo vệ xương, răng. Sắt hỗ trợ tuần hoàn oxi trong máu, tham gia vào phát triển nhận thức của trẻ nhỏ. Kẽm hỗ trợ sự phát triển và chức năng của hệ thần kinh, sự phân chia và tăng trưởng của tế bào…

Điểm làm nên sự khác biệt của các loại sữa công thức là ở tỷ lệ, hàm lượng các thành phần và một số chất bổ sung được thêm vào khác nhau. Ví dụ, các chất có lợi cho hệ tiêu hóa, tăng chiều cao, phát triển trí thông minh: chất xơ, lợi khuẩn, AHA, ARA…

Hầu hết các thương hiệu sữa công thức đều bổ sung các chất dinh dưỡng nhằm phát triển trí thông minh cho bé: Omega-3, chất béo cần thiết cho sự phát triển trí não và thị lực trẻ. DHA quan trọng cho sự phát triển của não bộ và võng mạc…

Ngoài ra các hãng sản xuất sữa cũng có tên gọi thương hiệu, bao bì, giá cả khác nhau…

3. Ưu nhược điểm khi dùng sữa công thức cho trẻ sơ sinh

3.1. Ưu điểm

Sữa công thức là một sự lựa chọn tiện lợi

– Tiện lợi. Mẹ có thể chia sẻ nhiệm vụ cho con ăn với người thân trong gian đình, không cần bận tâm phải tìm nơi riêng tư cho bé bú nữa. Từ đó mẹ sẽ có thêm thời gian nghỉ ngơi hoặc bận rộn với công việc khác. Mọi người trong gia đình cũng sẽ thấu hiểu hơn nỗi vất vả chăm con của các bà mẹ. Điều này cũng góp phần gắn kết tình cảm giữa em bé và mọi người trong gia đình hơn.

– Đầy đủ dưỡng chất. Sữa công thức là lựa chọn thay thế tốt nhất khi bạn không thể nuôi con bằng sữa mẹ.

– Tần suất cho con ăn ít hơn. Vì trẻ tiêu hóa sữa công thức lâu hơn so với sữa mẹ nên lâu đói hơn. Điều này cũng giúp mẹ có thêm thời gian cho riêng mình.

– Chế độ ăn uống của mẹ thoải mái hơn. Mẹ không cần lo lắng về chế độ ăn của mẹ có đầy đủ chất dinh dưỡng hay có ảnh hưởng không tốt đến trẻ sơ sinh thông qua sữa mẹ nữa.

3.2. Nhược điểm

– Thiếu kháng thể. Sữa công thức không có các kháng thể như trong sữa mẹ. Do đó không thể bảo vệ trẻ chống lại nhiễm trùng và bệnh tật như sữa mẹ được.

Sữa công thức không chứa các kháng thể như trong sữa mẹ

– Sự chuẩn bị phức tạp hơn. Sữa công thức không sẵn có, không dồi dào, nhiệt độ không thích hợp như sữa mẹ. Bạn cần mua sẵn sữa công thức, vệ sinh sạch sẽ dụng cụ pha uống, nước nóng và thao tác nhanh chóng để bé không phải chờ đợi khi đang rất đói.

– Chi phí tốn kém. Không như sữa mẹ sẵn có, sữa công thức bạn phải mua bằng tiền. Các loại sữa công thức có giá khác nhau, sữa ngoại thường đắt hơn sữa nội, sữa công thức đặc biệt thường đắt hơn sữa công thức thông thường.

– Trẻ sơ sinh dễ táo bón hơn. Sữa công thức khó tiêu hóa hơn sữa mẹ nên không thân thiện với hệ tiêu hóa của bé như sữa mẹ và dễ gây táo bón hơn. Do đó mẹ cần cân nhắc khi chọn sữa công thức nào tốt cho trẻ sơ sinh phù hợp.

4. Cách chọn sữa công thức cho trẻ

4.1. Các tiêu chí chọn sữa bột

Các chuyên gia dinh dưỡng khuyên các mẹ nên lựa chọn sữa công thức cho con theo những tiêu chí cụ thể sau: phù hợp với lứa tuổi và cân nặng của bé; phù hợp với tình trạng sức khỏe của bé (sinh thiếu tháng, đủ tháng, nhẹ cân, suy dinh dưỡng, béo phì..); tình trạng dị ứng của bé (theo dõi sau khi uống xem bé bị có bị nổi mụn, tiêu chảy, táo bón không?), giá sữa phù hợp với điều kiện kinh tế gia đình…

Các mẹ nên lựa chọn loại sữa công thức phù hợp với lứa tuổi và cân nặng của bé

Đặc biệt lưu ý xem tỷ lệ đạm có trong thành phần sữa có phù hợp với độ tuổi của trẻ hay không? Để biết rõ điều này, mẹ có thể căn cứ theo chuẩn sau:

• Trẻ từ 0 – 12 tháng tuổi, tỉ lệ đạm tiêu chuẩn khoảng 11-18%;
• Trẻ từ 12-36 tháng tuổi, tỉ lệ đạm là 18-34%.

Nếu tỉ lệ đạm có trong sữa ít quá sẽ khiến trẻ bị suy dinh dưỡng, nguy cơ nhiễm trùng cao, hệ miễn dịch kém. Ngược lại, nếu thừa đạm sẽ dẫn tới rối loạn hormone, hệ thần kinh phát triển kém, béo phì và bị bệnh lý tim mạch.

Ngoài tiêu chí về tỷ lệ đạm, các mẹ cũng cần phải lưu ý các chất dinh dưỡng khác có trong sữa như DHA, ARA, Beta-Glucan… hỗ trợ cho hệ miễn dịch và phát triển não bộ ở trẻ.

Lưu ý về màu sắc sữa: Sữa bột chất lượng, đảm bảo chính hãng thì có màu sắc vàng nhạt, tươi sáng, mùi thơm dễ chịu, khi nếm thử có vị ngọt nhẹ. Còn màu sắc hơi sậm, mùi khó chịu hay nếm có vị lạ thì cần phải đắn đo.

Chỉ nên cho bé dùng sữa trong 2 tháng liên tục để kiểm tra bé có bị dị ứng và phù hợp với sữa không, sau đó thì quyết định dùng tiếp hoặc đổi loại sữa khác phù hợp hơn.

Quyết định sử dụng loại sữa công thức nào phù hợp mẹ cần dựa trên những tiêu chí sau: sức khỏe của trẻ, tuổi, nhu cầu dinh dưỡng, giá cả.

4.2. Sữa cho trẻ dưới 1 tuổi

Sữa dành cho trẻ sinh non nhẹ cân

• Sữa chứa protein, vitamine và khoáng chất cao phù hợp cho trẻ sinh non.
• Sữa có tỷ lệ năng lượng cao hơn so với sữa bình thường (0,7-0,75Kcal/ml so với 0,67Kcal/ml).

Ngoài ra, ở những nước đã phát triển còn có dạng sữa mẹ đóng hộp được bổ sung thêm vi chất.

Sữa công thức dùng cho trẻ dưới 6 tháng tuổi

Loại sữa này phù hợp cho trẻ sơ sinh (có cân nặng lúc sinh trên 2500gr) tới 6 tháng tuổi vì dễ tiêu hóa và có tỉ lệ canxi/ phospho =2:1, tỷ lệ này tối ưu cho thận của trẻ nhỏ và tăng cường hấp thụ canxi.

Sữa cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng khi trẻ bú được 150ml/kg cân nặng/ngày.

Sữa dành cho trẻ từ 6 tháng đến 12 tháng tuổi

Trẻ sau 6 tháng tuổi cần được cho ăn dặm bổ sung đa dạng với đầy đủ 4 nhóm thực phẩm gồm chất béo, tinh bột, đạm, rau và trái cây. Sự tăng cân của trẻ sẽ không còn phụ thuộc nhiều vào chế độ sữa như trẻ dưới 6 tháng tuổi. Trẻ chỉ cần bú 500 – 800ml sữa/ ngày là đủ, phụ thuộc vào cân nặng hiện tại của trẻ.

4.3. Sữa dành cho trẻ trên 1 tuổi

Có thể chia ra loại trên 3 tuổi và trên 6 tuổi do tuỳ theo nhu cầu ưu tiên chất dinh dưỡng theo lứa tuổi như nhiều canxi hơn, nhiều chất giúp tăng cường chống nhiễm khuẩn hơn, nhưng nói chung thì tương đối không khác nhau nhiều và sự lựa chọn không cần chặt chẽ quá do trẻ còn ăn thêm nhiều thực phẩm đa dạng khác nữa. Trẻ cần uống khoảng 300-500ml sữa mỗi ngày.

Có nhiều loại sữa công thức khác nhau cho các bậc phụ huynh lựa chọn

4.4. Nhóm sữa dành cho các nhu cầu đặc biệt

Nhóm không có đường lactose

Nhóm sữa này thường dùng cho những trẻ có ruột bị kích thích, đầy hơi, tiêu lỏng do nhạy cảm với đường lactose. Dựa vào nguồn đạm có trong sữa, nhóm này được phân chia làm 2 loại:

• Loại gốc động vật.
• Loại gốc thực vật.

Sữa thủy phân

Sữa không chứa đường lactose và protein sữa bò đã bị thủy phân nên dễ tiêu hóa dùng cho những trẻ bị dị ứng sữa bò. Ngoài ra, có thể dùng cho trẻ từ sơ sinh bị rối loạn tiêu hóa, ăn uống bất cứ loại gì cũng tiêu chảy, không dung nạp được thức ăn do tiêu chảy nặng kéo dài, bệnh lý mổ cắt ruột nhiều, suy dinh dưỡng dạng teo đét.

Do vậy nếu trong gia đình có tiền căn dị ứng thức ăn hoặc trẻ bị dị ứng sữa bò, mẹ nên chọn sữa đậu nành hoặc sữa thủy phân nếu trẻ không được nuôi bằng sữa mẹ. Tuy nhiên, cũng có một số trẻ bị dị ứng sữa bò có phản ứng dị ứng chéo với sữa đậu nành.

Sữa dành cho trẻ bị trào ngược dạ dày thực quản

Một số sữa công thức có bổ sung thêm tinh bột gạo, hoặc bổ sung thêm chất gôm thiên nhiên có đặc tính làm đặc sữa giúp giảm nôn trớ và nuôi dưỡng các vi khuẩn có ích trong ruột, làm tăng thể tích và độ dẻo của phân, ngăn ngừa tình trạng táo bón và các cơn đau co thắt.

Nhóm sữa không chất béo

Sữa không chất béo sẽ chứa ít năng lượng và không chứa cholesterol thường được sử dụng cho đối tượng có nhu cầu canxi nhưng không muốn tăng cân hoặc cần kiêng chất béo như trong bệnh lý rối loạn chuyển hóa lipid, cholesterol cao, tiểu đường hoặc do kém hấp thu chất béo như bệnh lý gan mật, tiêu hóa.

5. Một vài lưu ý khi dùng sữa công thức cho trẻ sơ sinh

Pha sữa cho bé đúng cách

Rất nhiều người không biết pha sữa công thức cho trẻ sơ sinh đúng cách. Nhất là nhiệt độ nước pha sữa không đúng và không lấy đúng lượng sữa theo tiêu chuẩn. Hướng dẫn pha sữa sẽ khác nhau tùy theo nhà sản xuất, dó đó bạn phải làm đúng theo chỉ dẫn pha sữa ghi trên vỏ hộp.

Có thể các loại sữa ngoại thông tin bằng tiếng Anh, Nhật, Pháp… mẹ hơi khó đọc thì có thể search trên mạng để có được thông tin chi tiết. Ngoài ra trước khi pha sữa mẹ cần đảm bảo các dụng cụ pha sữa: bình sữa, thìa, cốc, núm ti…được vệ sinh sạch sẽ; nước pha sữa đúng nhiệt độ, đúng lượng như chỉ dẫn…

Chú ý đến nhiệt độ nước dùng để pha sữa

Chú ý hạn sử dụng và chất lượng của sữa công thức

Khi mua sữa, mẹ cần chú ý hạn sử dụng ghi trên vỏ hộp, vỏ hộp không bị sứt mẻ, méo móp, nắp đạy còn nguyên mới. Hộp sữa sau khi đã mở nắp thì phải dùng hết trong vòng một tháng. Sữa lấy pha cho bé phải có màu vàng hoặc trắng ngà đặc trưng, mùi thơm sữa, không vón cục hoặc có màu, mùi lạ.

Bảo quản sữa công thức

Sữa công thức phải được bảo quản ở nơi thoáng mát, tránh xa ánh sáng mặt trời và không trữ trong tủ đông lạnh vì độ ẩm có thể làm cho sữa bột bị vón cục. Sữa đã pha bé không uống hết cần phải bỏ đi sau khoảng 30 phút đến 1 giờ, không được để dùng lại. Vì vi khuẩn từ miệng bé có thể đã xâm nhập vào sữa, không tốt cho bé uống lại.

Muốn làm ấm sữa, mẹ nên dùng ngâm bình sữa trong bát nước nóng, tuyệt đối không làm ấm ằng lò vi sóng vì như thế sẽ làm phá vỡ các công thức sữa.

Ngâm bình sữa vào bát nước nóng khi muốn hâm nóng sữa

Trẻ sơ sinh uống sữa công thức cần ăn ít hơn

Lý do là sữa công thức bé tiêu hóa lâu hơn sữa mẹ, do đó cần kéo dài khoảng cách các bữa ăn của bé hơn để đảm bảo khả năng tiêu hóa của con và cả mẹ và con có nhiều thời gian hơn để nghỉ ngơi.

Sữa công thức làm cho “đầu ra” của bé sẫm màu và nặng mùi hơn

Bố mẹ đừng lo lắng khi thấy phân của bé đặc hơn, sẫm màu và nặng mùi hơn khi bé ăn sữa mẹ. Điều này là hoàn toàn bình thường do bé thay đổi thức ăn mà thôi.

Không nên thay đổi sữa công thức nếu không cần thiết

Việc thay đổi sang một loại sữa công thức khác có thể làm bé không thích, dẫn đến lãng phí. Nếu bé có dấu hiệu chán ăn, không tăng cân, dễ táo bón…thì bạn mới nên chuyển sữa khác. Việc chuyển sữa khác cũng nên từ từ để bé thích nghi, mẹ nên mua hộp nhỏ cho bé dùng thử trước để tránh lãng phí.

Xem thêm: Bé bú bao nhiêu là đủ? Làm thế nào biết bé đã bú đủ no?